Julie Bindel: Tại sao Andrea Dworkin là nhà nữ quyền cực đoan mà chúng ta cần trong thời đại tồi tệ này
Cuối cùng mình cũng lược dịch xong bài viết mình thích về Andrea Dworkin (và sẽ còn nhiều bài nữa). Cảm giác ta nói khoan khoái và vui tươi tràn ngập, đầu óc cũng lẫn lộn...
Cuối cùng mình cũng lược dịch xong bài viết mình thích về tác giả này—nếu có thể thì sẽ còn nhiều bài nữa. Cảm giác ta nói khoan khoái và vui tươi tràn ngập, đầu óc cũng lẫn lộn do ngày hôm nay là ngày mình lập email mới, blog mới này và cả kênh YouTube mới nữa. Ban đầu mình canh hôm nay khởi đầu do thấy trùng sinh nhật của Simone Weil, 3 tháng 2, mình thích tinh thần ẩn sĩ ở Weil dù chưa đọc bà nhiều. Định là viết về Weil nhưng tình cờ sao, nhớ bài viết này mình muốn lược dịch từ lâu mà chưa làm, không ngờ lúc đọc lại giao thoa với nhiều ý định mình sẽ làm sắp tới.
Giờ mình hết chất xám rồi nên đành gõ lủng củng vài dòng cho có lệ.
Mình biết Andrea Dworkin nhờ chồng bà, John Stoltenberg, một nhà nữ quyền nam nổi tiếng với Refusing to be a Man: Essays on Sex and Justice (tạm dịch: Từ chối làm đàn ông: Những bài luận về tình dục và công lý). Cái tựa nghe quá sức ngầu, mình hiện đọc qua một vài chương thấy khá gần gũi, đào sâu rất nhiều về chủ đề khiêu dâm cùng hệ thống gia trưởng. Chủ đề khiêu dâm vẫn ít được đào sâu cùng nữ quyền (chắc do mình đọc ít thôi) nên mình thấy bị ấn tượng khi có ai đó dũng cảm viết về nó từ sớm những năm 1989. Đã vậy lại là một người đàn ông viết nữa chứ, bởi đàn ông mà viết về mấy chủ đề này thì sẽ bị xem là “phản bội đồng loại” (mượn từ lời người yêu mình nói), như thể “mất đi sự nam tính”, “chấp nhặt”, “thù hận” và “đàn bà”. Nên là, từ việc nể Stoltenberg, mình đến với Dworkin.
Còn trước khi nể Stoltenberg, mình biết đến Gail Dines qua tác phẩm Pornland: How Porn Has Hijacked Our Sexuality (tạm dịch: Xứ khiêu dâm: Cách khiêu dâm đã chiếm đoạt tình dục của chúng ta). Chẳng hiểu sao mình lại tìm ra được quyển của Dines, đây cũng là một sự kiện lớn. À, mình chỉ nhớ là lúc đó mình chán mạng xã hội và YouTube, mình không muốn xài nữa bởi cứ lướt một hồi là sẽ thấy những nội dung tục tĩu tầm thường, hoặc những con người ái kỷ báo cáo cuộc sống hiện trạng nghiễm nhiên ở họ. Quả thực các nền tảng đang ngày một tối ưu thuật toán lượt xem để quảng cáo nên nội dung khiêu dâm nhẹ trá hình cho đến nặng đô xuất hiện nhiều hơn hẳn. Bất kể có kiểm duyệt như hứa hẹn thì nó vẫn sẽ luôn phơi nhiễm khiêu dâm khắp nơi, tệ hơn đó là tạo ra những cuộc hả hê phân biệt giới tính, vật hóa phụ nữ mà chúng ta tưởng là tự do hài hước, tự do ngôn luận, tự do tình dục (và cùng với vị tổng thống kia mới lên, mạng xã hội sẽ còn tệ hại hơn nữa). Mình dần phát tởm cuộc đời kỹ thuật số là chuyện có thật.
Nhưng dẫu vậy, mình vẫn tin có thể thay đổi được gì đó, hoặc chí ít tìm được bạn bè có cùng vấn đề. Mình biết thật viển vông khi muốn thay đổi đại cục, như nhà văn yêu thích của mình, Thomas Bernhard, từng nói vui, “cải tạo thế giới thì đúng là điên, thế giới làm sao mà cải tạo được.” Nhưng mình vẫn muốn thử xem thế nào, như chính Bernhard nói tiếp, “mỗi sáng tôi dậy để cải thiện thế giới thì tôi thử, cải thiện chính tôi và thế giới…”
Bắt đầu từ việc lược dịch bài viết này. Dẫu cũng từ The Guardian—mình biết có nhiều bài trên đây cũng không ổn—nhưng bài này thì xuất sắc.
Tại sao Andrea Dworkin là nhà nữ quyền cực đoan mà chúng ta cần trong thời đại tồi tệ này
Julie Bindel
Thứ Ba, ngày 16 tháng 4 năm 2019
Bà bị gắn mác là kẻ-ghét-đàn-ông, chống-tình-dục và thù địch. Nhưng bà đã dự đoán được cả sự trỗi dậy của Trump và #MeToo – và thái độ không biện hộ của bà càng trở nên phù hợp hơn bao giờ hết.
“TÔI không đến đây với tư cách là một người bạn, dù tôi rất muốn.” Đây là lời của Andrea Dworkin, phát biểu trước tổ chức chống kỳ thị giới tính của nam giới vào năm 1983, trong bài phát biểu được hoan nghênh Tôi muốn một lệnh đình chiến không hiếp dâm trong 24 giờ. “Quyền lực mà đàn ông thực thi mỗi ngày trong đời là một quyền lực được thể chế hóa. Nó được luật pháp bảo vệ. Nó được tôn giáo và thực hành tôn giáo bảo vệ. Nó được trường đại học—những pháo đài của chủ nghĩa thượng tôn nam giới—bảo vệ. Nó được cảnh sát bảo vệ. Nó được những người mà Shelley gọi là ‘những nhà lập pháp không được chứng nhận trên thế giới’ bảo vệ: nhà thơ và nghệ sĩ. Chống lại quyền lực đó, chúng ta chỉ có sự im lặng.”
Dworkin, qua đời năm 2005 ở tuổi 58 vì suy tim, là một trong những nhà nữ quyền cấp tiến khét tiếng nhất thế giới. Bà đã viết 14 cuốn sách, trong đó nổi tiếng nhất là Khiêu dâm: đàn ông chiếm đoạt phụ nữ (Pornography: Men Possesing Women) (1981). Hiện nay công trình của bà đang được xem xét lại trong Những ngày cuối ở Hot Slit (Last Days at Hot Slit), một tuyển tập mới các tác phẩm của bà.
Nhiều bài báo viết về Dworkin cho rằng bà là hiện thân của thù hận. Truyền thông thường nói bà ghét đàn ông, ghét tình dục, ghét tự do tình dục và hoàn toàn ghét phe cánh tả. Năm 1998, một cây bút của tạp chí London Review of Books thấy phù hợp khi tung ra quan điểm về ngoại hình của bà (“thừa cân và xấu xí”) và cách bà “thất bại” vì không được quan hệ tình dục đủ “đã biến bà thành một kẻ ghét đàn ông”. Một người viết khác, sau khi Dworkin qua đời, đã cho rằng bà “tâm thần” và là một “bóng ma thảm hại” mà chủ nghĩa nữ quyền cần phải yểm trừ.
Tôi biết con người thật của Dworkin và tình bạn kéo dài cả thập kỷ giữa chúng tôi đã dạy tôi nhiều về tình yêu hơn là thù hận. “Tôi giữ những câu chuyện phụ nữ trong tim mình”, bà nói khi tôi hỏi làm thế nào bà có thể tiếp tục công việc mà vẫn giữ được tỉnh táo. “Chính họ thôi thúc tôi tiến lên và giúp tôi tập trung vào những gì cần phải làm.”
Bà được động viên bởi khao khát bẩm sinh là giải thoát thế giới khỏi đau khổ và áp bức. Nếu nhiều người trong chúng ta lắng nghe Dworkin trong suốt những thập kỷ hoạt động của bà, và coi trọng công lao của bà hơn, nhiều phụ nữ hẳn đã tham gia vào một phong trào nữ quyền không khoan nhượng, vốn trái ngược với kiểu nữ quyền vui tươi hô hào khẩu hiệu mà bạn thấy trên áo thun của các cửa hàng lớn—tức chỉ toàn xoay quanh “quyền lực riêng của phụ nữ” và việc được mặc quần dài thay vì một phong trào tập thể giải phóng tất cả phụ nữ khỏi sự áp bức chuyên chế.
Chúng tôi gặp nhau năm 1996. Tôi là một trong những người tổ chức hội nghị quốc tế về bạo lực đối với phụ nữ, còn Dworkin là diễn giả chính. Chúng tôi tâm đầu ý hợp ngay lập tức, bởi cả hai đều có cùng khiếu hài hước và một số bạn chung. Vào đêm đầu tiên nhóm diễn giả hội nghị đã đi ăn tối và chúng tôi đã ồn ào thảo luận danh sách những cách chấm dứt chế độ gia trưởng mà mỗi người mong ước. “Cậu có để ý rằng chúng ta là ‘quý cô’ khi mới bước vào quán, là ‘bọn đàn ông’ khi vừa gọi món xong”, Dworkin nói vào sáng hôm sau, “và chúng ta có thể bị cấm cửa vĩnh viễn khi rời đi?”
Vào đầu những năm 1970, Dworkin đã chia sẻ những trải nghiệm của chính mình về lạm dụng và bạo lực tình dục ngay thời điểm mà ít ai dám làm như vậy. Và trong bối cảnh ngày nay của làn sóng #MeToo, chúng ta có thể thấy bà đã đi trước thời đại đến mức nào. “Vào những năm 1980 và 1990, đối với nhiều người, việc đọc Dworkin trở thành một nghi lễ trưởng thành vừa khó chịu vừa phấn khích”, một bài gần đây trên New York Times viết. “Các tác phẩm của bà là một cái nhìn mạnh mẽ và thẳng thắn về hệ thống thiên vị ảnh hưởng đến trải nghiệm hàng ngày của phụ nữ.”
Cuốn sách Phụ nữ cánh hữu (Right-wing Women) xuất bản năm 1983 của Dworkin có thể đã nói về cách Trump lên nắm quyền. Dù tôi ngờ rằng bà sẽ nhanh chóng đổ phần lớn trách nhiệm cho phụ nữ da trắng trong cuộc bầu cử của Trump nhưng phân tích sắc sảo của bà về lý do tại sao rất nhiều phụ nữ bị thu hút bởi một nền chính trị coi thường quyền phụ nữ lại càng ý nghĩa với ngày nay hơn bao giờ hết. Lý thuyết trung tâm của bà là phe cánh hữu lợi dụng nỗi sợ hãi của phụ nữ rồi cấp phát cho chúng ta sự bảo vệ hào hiệp. Nó trấn an chúng ta rằng chúng ta không cần phải thay đổi hiện trạng mà hãy chấp nhận hiện trạng và tận dụng mọi khả năng để đạt được quyền lực có sẵn cho chúng ta. Dworkin tuyệt vọng trước cái gọi là “nữ quyền dấn thân” vốn tập trung vào khả năng của những người phụ nữ cá nhân có đặc quyền để leo lên đỉnh cao; và bà luôn nói rằng không ai trong chúng ta thực sự tự do chỉ khi nào phụ nữ ở “dưới đáy xã hội” được giải phóng hết.1
Phong cách nói và viết của bà thật mới mẻ làm sao—mê hoặc và không hề nhân nhượng—khi so sánh với thứ văn “nữ quyền vui tươi” mà chúng ta thường thấy trên giá sách hiện đại. Phần lớn những tác phẩm này [của nữ quyền vui tươi] tập trung vào self-help (“tự lực”/ “phát triển bản thân”) cho những cá nhân bất mãn, chẳng hạn như cuốn Làm sao để trở thành phụ nữ (How to Be a Woman) của Caitlin Moran, chủ yếu tập trung vào việc bông đùa và chế giễu phân biệt giới tính. Dworkin hẳn sẽ nói đây cũng chỉ là một sự đánh lạc hướng khỏi thực tế rằng phụ nữ đang sống “bên trong một hệ thống làm nhục không lối thoát”.
Chúng ta đang sống trong thời đại tồi tệ đối với phụ nữ. May mắn thay, sự phản kháng của chúng ta đối với đại dịch toàn cầu về bạo lực trong tình dục và gia đình đang tăng lên. Nhưng sự phản kháng này đang bị cắt giảm bởi một âm mưu tính toán nhằm bịt miệng phụ nữ—hãy nhìn sự gia tăng không ngừng của các thỏa thuận không tiết lộ nhằm bịt miệng phụ nữ lên tiếng khi có quấy rối hay phân biệt đối xử.
Dworkin sẽ không bao giờ bị bịt miệng. Đọc bài viết Thưa Bill và Hillary của bà, xuất bản trên tờ báo này năm 1998, khiến tôi tự hỏi tại sao chúng ta không thể thấy rằng một người như Donald Trump sẽ lên nắm quyền, và rằng các vụ bê bối lạm dụng tình dục sẽ thống trị truyền thông.
“Nền văn hóa khiêu dâm mới như một nghĩa địa khổng lồ, nơi cánh tả đến để chết. Cánh tả cũng không thể vừa có gái điếm vừa có chính trị.”
Nhiều thập kỷ trước, Dworkin đã lên tiếng phản đối mạnh mẽ những nhà nữ quyền tự do bảo vệ Clinton trước những cáo buộc lạm dụng tình dục và hành vi sai trái chỉ vì ông tuyên bố ủng hộ phong trào chống bạo lực đối với phụ nữ ở Mỹ. “Chính sách của các nam chính trị gia đối với phụ nữ rất quan trọng, nhưng quấy rối tình dục cũng là một vấn đề. Không hề ổn tí nào khi lãnh đạo đất nước được ai đó mới nửa tuổi ông ta bú cu ngay nhà dân,” bà viết. “Tôi quan tâm đến cách đàn ông đối xử với phụ nữ trong đời sống công cộng”. Thật tiên tri làm sao khi 20 năm sau, chúng ta có một tổng thống công khai nói rằng việc nổi tiếng nghĩa là ông ta có thể “làm gì cũng được” với phụ nữ—thậm chí là “múc lồn họ”.2
Và sau đó là vấn đề gai góc về văn hóa khiêu dâm. Năm 1983, cùng với học giả pháp lý và tác giả nữ quyền Catherine MacKinnon, Dworkin đã đưa ra Sắc lệnh dân quyền chống khiêu dâm Dworkin-MacKinnon, trao quyền được bồi thường dân sự những ai bị văn hoá khiêu dâm tổn hại trực tiếp và cho phép các nạn nhân kiện các nhà sản xuất và phân phối khiêu dâm. Người truyền cảm hứng đến hướng tiếp cận này là Linda Lovelace, ngôi sao của Bú Ngập Họng (Deep Throat), người cho biết bản thân đã bị ép buộc đóng phim và bị cưỡng hiếp trong quá trình sản xuất.
Sắc lệnh này, dù được các nhà nữ quyền chống khiêu dâm ở Mỹ, Anh và những nơi khác ủng hộ, nhưng nhìn chung không được phổ biến và cuối cùng đã chết yểu. Nhưng theo tác giả chống khiêu dâm Gail Dines: “Công trình của Dworkin ngày một ý nghĩa hơn trong bối cảnh phong trào #MeToo, phơi bày bạo lực tình dục thường nhật vốn bị che giấu suốt thời gian dài… Mọi thứ chính xác hơn những gì bà có thể biết: nền văn hóa thống trị vẫn tránh đối mặt với vai trò thực tế của khiêu dâm trong việc biến sự thống trị tình dục của đàn ông đối với phụ nữ trở nên ‘hấp dẫn’.”3
Dworkin là nhà nữ quyền làn sóng thứ hai đầu tiên viết chi tiết về cách các hoạt động làm đẹp vừa bắt nguồn vừa củng cố sự áp bức đối với phụ nữ. Bà viết trong cuốn Ghét Phụ Nữ (Woman Hating) rằng: “Nhổ lông mày, cạo lông nách… học cách đi giày cao gót”, “sửa mũi, duỗi hay uốn tóc—những việc này đều gây đau đớn. Tất nhiên, nỗi đau dạy cho chúng ta một bài học quan trọng: không có cái giá nào quá đắt, không có quá trình nào quá tởm, không có phẫu thuật nào quá đau đối với phụ nữ nào muốn trở nên xinh đẹp”.
Cái gọi là nhà làm phim khiêu dâm theo chủ nghĩa nữ quyền là một hiện tượng khá mới gần đây, nhưng Dworkin sẽ không chấp nhận quan niệm cho rằng phim khiêu dâm có thể được làm ra mà vẫn đạo đức. Tôi hình dung bà sẽ thấy chuyện này giống như những lập luận của phe cánh tả cho rằng khiêu dâm nên được bảo vệ như là “quyền tự do ngôn luận”. “Nền văn hóa khiêu dâm mới như một nghĩa địa khổng lồ, nơi cánh tả đến để chết,” bà từng nói. “Cánh tả cũng không thể vừa có gái điếm vừa có chính trị.”
Vài tháng trước khi Dworkin mất, tôi đã giới thiệu bà với một số biên tập viên của Guardian, vì bà ngày một khó khăn khi không thể xuất bản tác phẩm của mình tại Mỹ. Một trong những bài viết được thực hiện sau cuộc gặp đó là về việc sống với nỗi đau và khuyết tật. Trong email cuối cùng tôi nhận được từ Dworkin, bà đã kể với tôi về trải nghiệm tích cực khi làm việc với những người công nhận giá trị của bà. “Tôi chưa bao giờ—ý tôi là không bao giờ—có được trải nghiệm mà các biên tập viên tôi làm việc cùng đối xử với tôi bằng sự tôn trọng như thế này. Tôi rất biết ơn.”
Dworkin đã buồn bã tiên tri về tình dục khác giới. Nhà vận động Caroline Criado-Perez (gần đây được mô tả là “bộ mặt chấp nhận được của chủ nghĩa nữ quyền”) đã trích dẫn phân tích của Dworkin về quan hệ tình dục giữa nam và nữ. “Về chuyện này có một câu trích dẫn tuyệt vời của Dworkin,” cô nói. “Phụ nữ là nhóm duy nhất… ngủ chung giường với kẻ áp bức mình.”
Năm 1988, Dworkin bị chỉ trích rộng rãi vì bà cho rằng quan hệ tình dục xâm nhập là có tính “cưỡng chế”, với lý lẽ rằng đàn ông hợp thức hóa quyền lợi bất di bất dịch của họ để xâm nhập vào phụ nữ trong khi quan hệ, và rằng đây là một trong những công cụ của chế độ gia trưởng. Tuy nhiên, chỉ tháng trước, trong vụ án tại tòa án cấp cao, một thẩm phán đã được yêu cầu cân nhắc việc áp dụng lệnh cấm một người đàn ông quan hệ tình dục với vợ mình vì cô ấy hiện không có khả năng tâm thần để đồng thuận. Ông nói: “Tôi không thể nghĩ ra bất kỳ quyền con người nào rõ ràng hơn quyền một người đàn ông được quan hệ tình dục với vợ mình.”4
Chúng tôi đã có nhiều cuộc trò chuyện về cuộc sống trước đây của bà. Dù đáng ngưỡng mộ, nhưng tôi luôn cảm thấy buồn mỗi khi Dworkin cảm thấy nợ ân tình với phong trào nữ quyền bởi những nhà nữ quyền đã giúp bà thoát khỏi một cuộc hôn nhân rất bạo lực khi còn trẻ. Dù tôi đã giấu nỗi buồn với bà nhưng một số nhà nữ quyền đã rất ác ý với Dworkin, mà một nhà văn nổi tiếng đã từng nói với tôi: “Andrea chẳng giúp được vẹo gì cho phong trào—bà ta là một kẻ bỗ bã đến sợ.”
Cơn căm ghét sâu sắc đối với Dworkin đóng vai trò như một lời cảnh báo phụ nữ không nên tham gia vào một loại chủ nghĩa nữ quyền cực đoan. Tuy nhiên, chúng ta cần nó hơn bao giờ hết ngay lúc này. Các kết án hiếp dâm đếm trên đầu ngón tay; khiêu dâm trả thù (revenge porn) là hiện thực hàng ngày đối với nhiều phụ nữ và bé gái; và nạn buôn bán phụ nữ trong thị trường mại dâm đang lan tràn. Một cuộc điều tra về các băng đảng môi giới mại dâm lớn ở Anh đã phát hiện ra rằng cảnh sát rất vui khi đổ lỗi cho các nạn nhân. Chủ nghĩa nữ quyền dịu êm thịnh hành nhất hiện nay không phù hợp với bầu không khí thù ghét phụ nữ mà phụ nữ đang phải chịu đựng. Sự tập trung vào bản sắc cá nhân và lựa chọn lối sống—nhất là ở những phụ nữ trẻ và đang học đại học—sẽ không thể chống lại được đòn tấn công của phong trào đòi quyền nam giới.
Sự thật về Dworkin ở khắp mọi nơi cũng như sự bóp méo công trình và chính trị của bà. Năm 1998 tôi đã đến thăm Dworkin tại nhà riêng bà ở Brooklyn. Chúng tôi nói về cuộc tấn công mới nhất nhắm vào bà từ những nhà nữ quyền ủng hộ khiêu dâm, điều đã khiến bà rất buồn. “Tôi có cảm giác rằng chỉ sau khi tôi chết, tôi mới có thể được hiểu.” Tôi hỏi bà có ý gì. Bà không giải thích thêm.
Những cuộc trò chuyện dài giữa chúng tôi—mà tôi càng nhớ hơn qua từng năm—luôn tràn ngập tiếng cười và đam mê nhưng lúc nào cũng lơ lửng bóng đen của tai họa sắp ập đến. Dworkin đã hoàn toàn đúng khi nói với tôi, chỉ vài tháng trước khi bà qua đời: “Phụ nữ sẽ quay trở lại với nữ quyền, bởi vì mọi thứ sẽ dần tồi tệ hơn rất, rất nhiều trước khi có thể khá lên.”
Kư Sỹ lược dịch từ… The Guardian
Ý tưởng này giao khớp với Nữ quyền cho tất cả mọi người của bell hooks.
Đoạn này mình dịch theo phong cách thẳng thắn của Dworkin. Nguyên gốc Trump nói là “grab them by pussy”, grab có nhiều nghĩa: túm lấy, vồ lấy, chiếm lấy, và còn có nghĩa là gàu xúc trong lĩnh vực xây dựng.
Tức lãng mạn hóa sự thống trị bạo lực của đàn ông gây lên phụ nữ.
Để hiểu hơn mọi người có thể đọc bài báo ở đường dẫn. Bỏ qua điều hướng của báo chí, thì đại khái vị thẩm phán này cảm thấy việc người chồng quan hệ tình dục với người vợ bị mất khả năng nhận thức là… bình thường vì đó là… quyền cơ bản của con người [cụ thể là của người chồng thôi]. Nhưng không có sự đồng thuận từ hai bên, thì trường hợp này vẫn có thể coi là cưỡng hiếp.